رژیم غذایی » رژیم غذایی در کم خونی و فقر آهن
کم خونی وضعیتی است که در آن تعداد یا اندازه گلبول های قرمز و یا مقدار هموگلوبین موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی اکسیدکربن بین خون و سلول هادچار اختلال می-شود. از علل ایجادکننده کم خونی می توان کمبودهای تغذیه ای، خونریزی، ناهنجاری های ژنتیکی، بیماری های مزمن و یا مسمومیت-های دارویی را نام برد. منظور از کم خونی های تغذیه ای کم خونی-هایی است که در اثر دریافت ناکافی مواد مغذی ایجاد می شوند. رژیم-غذایی-در-کم-خونی رژیم غذایی درکم خونی از مهم-ترین مواد مغذی جهت خون-سازی که کمبود آن-ها موجب بروز کم-خونی می-شود می-توان به آهن،- ویتامین ب ۱۲ و اسیدفولیک اشاره کرد. از بین آن-ها کم-خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع-ترین کم-خونی-های تغذیه-ای است. کم-خونی ناشی از فقر آهن فقر آهن یکی از شایع-ترین اختلالات تغذیه-ای در کشورهای در حال توسعه و مهم-ترین علت کم-خونی تغذیهای در کودکان و زنان در سنین باروری است که با ایجاد گلبول-های قرمز کوچک و کاهش میزان هموگلوبین مشخص می-شود که این بیماری سبب اتلاف منابع و مراقبت-های بهداشتی، کاهش بهره-وری در اثر افزایش میزان مرگ و میر ابتلا به بیماری در مادران و کودکان و بالاخره کاهش ظرفیت جسمی- و روانی در بخش بزرگی از جامعه می-شود. میزان نیاز به آهن میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلا زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت-ها به آهن بیشتری نیاز دارند. به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم-خونی قرار دارند. در شیرخواران در صورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۶ـ۴ ماه اول زندگی کافی است. ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می-شوند، ذخایر آهن کم بوده و باید از ۳ ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود. همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به این دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می-کند، خطر فقر آهن را افزایش می-دهد. دلایل فقر آهن دلایل گوناگونی برای کمبود آهن وجود دارد که از آن جمله می-توان به علل زیر اشاره کرد ۱ ـ دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی -وجود دارد، مانند بعضی از رژیم-های گیاه خواری. ۲ ـ جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یا تداخلات دارویی و داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین و تتراسایکلین). ۳ ـ افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی. ۴ ـ خون-ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از همورویید (بواسیر) یا بیماری-های بدخیم و انگل-ها. کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است. علایم کم-خونی ناشی از فقر آهن بعضی از علایم کم-خونی فقر آهن عبارتند از: رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم-ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم-خونی شدید گود شدن روی ناخن(ناخن قاشقی). درمان کم-خونی ناشی از فقر آهن برای درمان کم-خونی از چند روش استفاده می-شود که بهترین و کم-خطرترین آن-ها استفاده از مکمل-های خوراکی است. درمان با نمک-های ساده آهن مثل سولفات فروی خوراکی کاملا موثر بوده و به شکل قرص، کپسول یا مایع است و باید مصرف آن-ها تا چندین ماه ادامه یابد. چنانکه این قرص-ها با معده خالی مصرف شوند جذب آن-ها بهتر و بیشتر صورت می-گیرد، ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی می-شوند. عوارض گوارشی ناشی از مصرف آهن نظیر تهوع، دل پیچه، سوزش قلب، اسهال یا یبوست را می-توان به حداقل رساند، به شرطی که آهن را با میزان بسیار کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن افزوده تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابند. ویتامینc جذب آهن را افزایش می-دهد. به همین دلیل معمولا مصرف ویتامین c به همراه آهن پیشنهاد می-شود. علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه کرد. جذب آهن غذا اغلب تحت تاثیر شکل آهن موجود در آن می-باشد. آهن موجود در پروتئین-های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی، پرندگان (آهن هم) بیشتر جذب می-شود، در حالی که جذب آهن پروتئین-های گیاهی مانند سبزی-ها و میوه-ها (آهن غیرهم) کمتر می-باشد. باید توجه داشت که ویتامینc جذب آهن سبزی-ها و میوه-ها (آهن غیرهم) را بیشتر می-کند. مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا می-تواند جذب آهن را تاحدصفر تا پنج درصد کاهش دهد. قهوه، تخم-مرغ، شیر و لبنیات، نان گندم، حبوبات (حاوی اسید فیتیک) و فیبرهای غذایی جذب آهن را به علت تشکیل کمپلکس-های نامحلول کاهش می-دهند. بنابراین فرآورده-های حاوی آهن، طی یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از مصرف هر یک از این مواد نباید مصرف شود. منابع غذایی آهن دار منابع غذایی آهن-دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم-مرغ، سبزی-های دارای برگ س بز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه-های خشک (برگه-ها) بخصوص برگه زردآلو و دانه-های روغنی. عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آن-ها: ـ اسید سیتریک و اسید اسکوربیک یا ویتامین ث که در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی-ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب و آناناس وجود دارند می-توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند. ۲ ـ اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدوتنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است نیز سبب افزایش جذب آهن می-شوند. ۳ ـ محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می-شود. توصیه-های کلی زیر را به کار ببندید: ۱ ـ استفاده از غذاهایی که غنی از آهن می-باشند. ۲ ـ استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین ث هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال، گریب-فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز، لیمو ترش) ۳ ـ گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی. ۴ ـ پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا. ۵ ـ برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست. ۶ ـ تصحیح عادات غذایی غلط (مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ) که خود از علایم کم خونی فقر آهن می باشند. ۷ ـ مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود کم-خونی. ۸ ـ استفاده از نانهایی که از خمیر ورآمده تهیه شده-اند. ۹ ـ استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خوبی از آهن هستند. ۱۰ ـ استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده. ۱۱ ـ شست و شو و ضد عفونی کردن سبزی-هایی که استفاده می-کنید. ۱۲ ـ شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج ۱۳ ـ مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار. ۱۴ ـ مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان.